Y

ubihca

• Vıbıh dili, 1864'te Vıbıhların diğer Adıge toplulukları ile birlikte Türkiye'ye sürülmelerinden önce, Çerkesya'nın Karadeniz kıyısında, kuzeyde Şahe (Şex-Шэх) Irmağından güneyde Adler'e değin uzanan bir alanda yayılmış olan ve Adıgecenin Şapsığ-Hak'uç (Хьак1уцу) lehçesinde konuşan Vıbıhlar içinden küçük bir kesim, Fransız Lullié'ye göre, 1846'da sadece 1-2 köy halkı tarafından konuşulmaktaydı (1).Lavrov'a göre de,Vıbıhların bir bölümü,Vıbıhça dışında,Adıge ve Ciget dilini de benimsemişti (2).

• Bu arada Vıbıhların "Abadzeh" lehçesinde Adıgeceyi konuştukları iddiası da yanlış bir algılama sonucudur,karşılaştırma:Vıbıh-Şapsığ "k'ank'e"-"k'ak'e", Abadzeh "ç'enç'e" (yumurta);Vıbıh-Şapsığ-"ketı",Abadzeh -"çetı" (tavuk);Vıbıh-Şapsığ -"ç'ale",Abadzeh -"ale" (çocuk),Vıbıh-Hak'uç- "çı",Şapsığ-"şı",Abadzeh-"şı" (at),vb.Ayrıca Karadeniz kıyısında yan yana oturan Vıbıh,Hak'uç ve Şapsığlar ile daha doğuda,iç kısımda oturan Abadzehler arasında geçilmesi zor sıradağlar engeli bulunuyordu.1864'te Osmanlı Türkiyesi'ne yapılan göçler sonucu,Vıbıhların bir bölümü,diğer Adıgelerle birlikte,Kuzey Anadolu ve Balkan topraklarına yerleştirildi.Vıbıh ve diğer Adıgelerden boşaltılan yerler ise,gerilla tipi direnişlerin temizlenmesinden,yani 1880 yılından sonra Rus yerleşimine tahsis edildi (3).

• Balkanlar'a yerleştirilen Vıbıhların tamamı ,1878 Berlin Antlaşması gereğince,diğer Çerkeslerle birlikte,Osmanlı Asyası ve Afrikası topraklarına transfer edildiler.Vıbıh dilini konuşmakta olan küçük kalıntı gruplar da şimdiki Kocaeli'nin Maşukiye köyü ile Sakarya ilinin Sapanca ilçesinin Kırkpınar ve Yanık köylerine,ayrıca ve daha fazla sayıda olmak üzere Manyas'ta yerel halkın Boğaz,Adıgelerin Psışha (Псышъхьа) dedikleri Kocaçay Irmağı (Adıgece:K'ey psı/К1эй псы) vadisi boyunca yukarı doğru sıralanan Hacıyakup (hepsi Vıbıh),Işıklar (birkaç hanesi Vıbıh),Değirmenboğazı (hepsi Vıbıh idi),Darıca (200 hane içinde en son 20 hanesi Vıbıh kalmıştı) ve Hacıosman (Vıbıhça adı:Lek'uaşe/Лэк1уашэ,hepsi Vıbıh) köylerine yerleştiler.Vıbıhça en son Hacıosman köyü yaşlıları arasında konuşuluyor,diğer köylerin yaşlıları arasında biliniyor,ama artık konuşulmuyordu.Hacıosman köyünden olup Vıbıh dilini konuşan son birey olarak kabul edilen Tevfik Esenç'in 8 Ekim 1992'de ölmesiyle de,Vıbıh dili ölü diller arasında sayılmaya başlandı.Vıbıhların tamamı Adigece,azı da Adigece ile birlikte Vıbıhça konuşuyordu.Kafkasya'da iken üç dil (Adige,Vıbıh ve Ciget dili) konuşan Vıbıhlar da vardı.Bugün sadece Adigece konuşmakta olan Vıbıhlar diğer Adıgelerle karışık ya da yan yana yaşamaktadırlar (Sakarya,Balıkesir,Bilecik,Sinop,Samsun,K.Maraş ve birçok ilde).1864'te Orta Laba Irmağı soluna yerleştirilen ya da saklandıkları dağlardan sağ kurtulup Kuban Irmağı boylarına yerleşmiş olan Vıbıhların çoğu,daha sonraları,Rus yönetiminin baskıları sonucu,özellikle 1878 yılından sonra,diğer Adigelerle birlikte Türkiye'ye göç etmişler,böyece Kafkasya'da artık bir Vıbıh yerleşimi kalmamış,Kafkasya'da kalmış Vıbıh sayısı 1880'de 80'e düşmüş,bu Vıbıh kalıntıları da,oralardaki Şapsığ ve diğer Adıgelere karışmışlardır (Örneğin İlk Adigey Cumhuriyeti Devlet Başkanı Aslan Carıme Vıbıh asıllıdır).

• Vıbıhlar,kendilerine "Peh'ı" ("Пэхы"-Pexı-Kıyılı) ya da (T'ah'e-"Tvaxe"-"Т1ахэ"- /tʷaχə/) adını veriyor,dillerine de,"Karadeniz kıyısında oturanların dili anlamında" "Pexıbze" ya da "T'ah'ebze" diyorlardı."Bze",Vıbıh ve Adıge dillerinde "dil,lisan" demektir.Vıbıh dili üzerine A.Dirr,Fransız Georges Dumézil,Macar J.Mészaros,Norveçli Hans Vogt ve Türkiye'den de Sumru Özsoy gibi akademisyenler çalışmalarda bulunmuşlardır (4).Vıbıh dilinin Abhaz-Adıge dil grupu içindeki konumu halen araştırılmaktadır (5).

Alıntı vikipedi

AnaSayfam Yap

Arama Motoru iÇin Tıklayınız

Tıklayın

Saniyedir Khafkasya'dasınız..!